ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ

            Κάθε χρόνο το  Σεπτέμβριο μια νέα σχολική χρονιά ξεκινάει και τα παιδιά του νηπιαγωγείου γίνονται μαθητές της Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου. Η ένταξη του παιδιού στη σχολική κοινότητα πέρα από τα συναισθήματα χαράς , πυροδοτεί όμως και άγχος και αγωνία ιδιαίτερα στους γονείς. Αναρωτιούνται αν το παιδί τους έχει τα στοιχεία και τις προϋποθέσεις που το καθιστούν έτοιμο να δεχτεί τις γνωστικές και κοινωνικές απαιτήσεις του καινούργιου του περιβάλλοντος αφού πρέπει να μάθει να γράφει, να διαβάζει, να μετράει και να αποκτά σχολικές γνώσεις σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και να προσαρμοστεί σε ένα καινούργιο περιβάλλον με καινούργιους κανόνες και άγνωστα άτομα.

Όντως, η μετάβαση στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου αποτελεί μείζονα αλλαγή στη ζωή του παιδιού και βασική προϋπόθεση για τη σχολική του επιτυχία αποτελεί η «σχολική ετοιμότητα» του παιδιού.

Ο όρος «σχολική ετοιμότητα» αναφέρεται σε δεξιότητες του παιδιού οι οποίες το καθιστούν δυνατό να επωφεληθεί από την προσφορά μάθησης του σχολείου και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του, σε μαθησιακό και κοινωνικό επίπεδο.  

Είναι δηλαδή οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρεί  ένα παιδί για να βιώσει σχολική επιτυχία και συμπεριλαμβάνει έννοιες/δεξιότητες όπως:

Νοητική ετοιμότητα

• Νοητικό δυναμικό

−  Το νοητικό δυναμικό (Δείκτης Νοημοσύνης Δ.Ν. / I.Q.) του παιδιού πρέπει να βρίσκεται σε φυσιολογικά για την ηλικία του επίπεδα.

• Οπτική και ακουστική μνήμη

−  Να είναι σε θέση να απομνημονεύει οπτικά  (π.χ. γράμματα) καθώς και ακουστικά ερεθίσματα (π.χ. λέξεις, προτάσεις).

• Λογική, σύνθετη και επαγωγική σκέψη

−  Να μπορεί να συμπληρώνει προτάσεις όπως «Η ντομάτα είναι κόκκινη, η μπανάνα είναι….»

−  Ακόμη να έχει επαρκείς δεξιότητες ταξινόμησης, αντιστοίχησης και σύγκρισης αντικειμένων και σχημάτων.

• Μνήμη

−  Να έχει αναπτύξει σε ικανοποιητικό βαθμό τόσο τη βραχύχρονη μνήμη (σύστημα μνήμης  όπου οι πληροφορίες διοχετεύονται αμέσως μετά από τη λήψη τους στα αισθητήρια όργανα) όσο και τη μακροπρόθεσμη μνήμη.

−  Να είναι σε θέση να ξεκινήσει και να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα ανάλογα με την ηλικία του χωρίς να διασπάται η προσοχή του σε τέτοιο βαθμό που να εμποδίζει την ολοκλήρωσή της.

•  Γνώσεις

−  Να έχει γνώσεις που συμβαδίζουν με την ηλικία του, όπως π.χ. να αναγνωρίζει χρώματα και σχήματα και  να ονομάζει και να ταξινομεί σε κατηγορίες διάφορα αντικείμενα όπως ζώα, ρούχα, φυτά, φαγητά κτλ.

•  Ικανότητα σειροθέτησης

−  Να κατανοεί τη λογική αλληλουχία των γεγονότων (π.χ. Πρώτα…μετά…στο τέλος) και να είναι σε θέση να σειροθετεί ένα γεγονός με τη σωστή χρονολογική σειρά.

 

Προφορική ετοιμότητα

•  Ακουστική αντίληψη

−  Να αναγνωρίζει και να μιμείται ήχους.

•  Μοίρασμα βιωμάτων

−  Να μοιράζεται τα βιώματά του και να μιλάει στην ομάδα των παιδιών για καθημερινές του δραστηριότητες και συμβάντα.

•  Ολοκληρωμένος λόγος

−  Να χρησιμοποιεί ολοκληρωμένες προτάσεις με περίπου 6 λέξεις στην κάθε πρόταση.

•  Αναπτυγμένο λεξιλόγιο

−  Να έχει αποκτήσει ένα ικανοποιητικό λεξιλόγιο συμπεριλαμβάνοντας ουσιαστικά, ρήματα και επίθετα και να χρησιμοποιεί τον αόριστο, τον παρατατικό και δευτερεύουσες προτάσεις.

•  Αφήγηση

−  Να μπορεί να περιγράψει μια ιστορία με αρχή- μέση – τέλος.

Προσανατολισμός

•  Προσανατολισμός στο χώρο και το χρόνο

−  Να κατανοεί και να χρησιμοποιεί έννοιες όπως πάνω, κάτω, μπροστά, πίσω καθώς και πριν, μετά, σήμερα, χτες, αύριο και να γνωρίζει τις ημέρες της εβδομάδας.

•  Σωματογνωσία

−  Να αναγνωρίζει δηλαδή και να ονομάζει τα μέρη του σώματός του.

Αναγνωστική ετοιμότητα

•  Αναγνώριση γραμμάτων

−  Να αναγνωρίζει τα γράμματα της αλφαβήτου και να βρίσκει λέξεις που ξεκινούν από το συγκεκριμένο φθόγγο π.χ. α- αγελάδα  β- βάζο.

•  Φωνηματική ενημερότητα

−  Να μπορεί  να σχηματίσει συλλαβές (π.χ. «π» και «α» μας κάνει «πα»).

−  Να μπορεί να κάνει τους  ήχους λέξεις (π.χ. «φ» και «ως» μας κάνει «φως»).

Γλώσσα, Προανάγνωση, Προγραφή

−  Ακούει προσεχτικά και συζητά για τις εμπειρίες του σε μικρές και μεγάλες ομάδες

−  Χρησιμοποιεί αυξανόμενο λεξιλόγιο με μεγαλύτερη ευχέρεια για να εκφράσει τις σκέψεις του και να μεταφέρει το νόημα στον ακροατή

−  Ακούει και αντιδράει σε ιστορίες, τραγούδια και ποιήματα

−  Φτιάχνει ιστορίες και συμμετέχει σε αλλαγή ρόλων με σιγουριά

−  Απολαμβάνει τα βιβλία και τα χειρίζεται με προσοχή, κατανοώντας πώς είναι δομημένα

−  Κατανοεί ότι οι λέξεις και οι εικόνες έχουν νόημα και ότι στα ελληνικά διαβάζουμε από αριστερά προς δεξιά και από πάνω προς τα κάτω

−  Αρχίζει να συνδέει ήχους με συλλαβές, λέξεις και γράμματα

−  Αναγνωρίζει γράμματα της αλφαβήτας σαν μορφές και σαν ήχους

−  Χρησιμοποιεί γραφή, εικόνες, σύμβολα, οικείες λέξεις και γράμματα για να μεταφέρει το νόημα

−  Μπορεί να γράψει το όνομά του σωστά με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα

Προμαθηματικές Έννοιες

−  Χρησιμοποιεί μαθηματική γλώσσα, όπως κύκλο, μπροστά από, μεγαλύτερο από και πιο πολύ, για να περιγράψει σχήμα, θέση, μέγεθος και ποσότητα

−  Μπορεί να αναγνωρίσει και να αναπαράγει ακολουθίες

−  Χρησιμοποιεί μια εξελισσόμενη μαθηματική ικανότητα για να λύσει πρακτικά προβλήματα

−  Είναι εξοικειωμένο με παιχνίδια αριθμητικής και δραστηριότητες

−  Μπορεί να συγκρίνει, να κατηγοριοποιήσει, να ταιριάξει και να μετρήσει χρησιμοποιώντας καθημερινά αντικείμενα

−  Μπορεί να αναγνωρίσει και να χρησιμοποιήσει αριθμούς μέχρι το 10

−  Μέσα από πρακτικές δραστηριότητες, κατανοεί και καταγράφει αριθμούς

−  Δείχνει να αντιλαμβάνεται τις αριθμητικές πράξεις, όπως πρόσθεση και αφαίρεση

Γενικές Γνώσεις και Κατανόηση

−  Μπορεί να μιλήσει για το που μένει, το περιβάλλον, την οικογένεια και για γεγονότα της ζωής του του παρελθόντος και του παρόντος

−  Μπορεί να εξερευνήσει και να αναγνωρίσει στοιχεία οργανισμών, αντικειμένων και γεγονότων του φυσικού και τεχνητού περιβάλλοντος και να παρατηρήσει ομοιότητες, διαφορές και αλλαγές

−  Συζητάει για πράγματα που παρατηρεί, κάνει ερωτήσεις για να λάβει πληροφορίες για το πώς και γιατί δουλεύουν κάποια πράγματα

−  Μπορεί να εξερευνήσει και να επιλέξει υλικά και εργαλεία και να χρησιμοποιήσει δεξιότητες όπως χαρτοκοπτική, κατασκευές κ.α. για διάφορους λόγους

−  Μπορεί να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία, όπου χρειάζεται, για να υποστηρίξει τη μάθηση

Σωματική ετοιμότητα

•  Αδρή κινητικότητα

−  Να έχει αναπτύξει την αδρή κινητικότητά του έτσι ώστε να μπορεί π.χ. να πιάσει μια μπάλα, να κατεβαίνει τις σκάλες μόνο του, να τρέχει, να περπατάει μπρος - πίσω κ.τ.λ.

•  Λεπτή κινητικότητα

−  Να έχει ένα ικανοποιητικό επίπεδο στην λεπτή του κινητικότητα και να μπορεί π.χ.

§          να κόβει με ευχέρεια με το ψαλίδι , π.χ. να κόβει πάνω σε μια γραμμή στο χαρτί

§          να αντιγράφει γράμματα

§          να ζωγραφίζει σε πλαίσιο

§          να ζωγραφίζει π.χ. έναν άνθρωπο και ένα σπίτι

§          να είναι σε θέση να σχεδιάζει τα βασικά σχήματα

•  Συντονισμός ματιού-χεριού

−  Να είναι σε θέση να συντονίσει τις κινήσεις χεριών, δακτύλων και ματιών για την εκάστοτε δραστηριότητα  ανάλογα με  την ηλικία του.

•  Πλευρίωση

−  Να παρουσιάζει παγίωση πλευρίωσης, δηλ. να χρησιμοποιεί είτε το δεξί είτε το αριστερό χέρι όταν γράφει.

Τρόπος εργασίας

−  Να έχει έναν ικανοποιητικό βαθμό συγκέντρωσης προσοχής για  τη δραστηριότητα που του ανατίθεται και να την ολοκληρώνει σε λογικό χρονικό διάστημα. Να μπορεί να συγκεντρώνει την προσοχή του και να αποσπάται. Να υπακούει στις οδηγίες της δασκάλας και να ακολουθεί τα σωστά βήματα για να ολοκληρώσει μία δραστηριότητα.

−  Να οργανώνει την εργασία του σε ικανοποιητικό βαθμό, να μπορεί να μαζέψει τα πράγματα του, την τσάντα του. Να αναζητάει λύσεις και βοήθεια εκεί που δυσκολεύεται («Τι πρέπει να κάνω;» «Πώς μπορώ να το κάνω;» «Τι βοήθεια χρειάζομαι;»)

Κοινωνική- Συναισθηματική ετοιμότητα

−  Να έχει έναν ικανοποιητικό βαθμό αυτοελέγχου και γνωρίζει ποια συμπεριφορά είναι αποδεκτή και ποια όχι μέσα σε μία ομάδα  και κατά συνέπεια μέσα στην τάξη.

−  Να έχει την ικανότητα να ακολουθεί οδηγίες που δίδονται σε μια ομάδα.

−  Να εκφράζει τη γνώμη του και τις ανάγκες του.

−  Να έχει θετική εικόνα για τον εαυτό του.

−  Να έχει θετική στάση απέναντι στους συνομηλίκους τους.

−  Να έχει την ικανότητα σύναψης και διατήρησης διαπροσωπικών σχέσεων.

−  Να έχει κίνητρο για μάθηση.

−  Να έχει την ικανότητα συνεργασίας τόσο με τους συμμαθητές του όσο και με τον εκπαιδευτικό σε ομαδικές δραστηριότητες που του ανατίθενται σε επίπεδο σχολικής τάξης.

−  Να δείχνει την αποδοχή κανόνων της τάξης του καθώς και της ομάδας του.

−  Να έχει κατάλληλη διεκδικητικότητα ανάλογα με τις παραστάσεις και με την ηλικία του.

Στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες γίνεται έλεγχος ρουτίνας της σχολικής ετοιμότητας για όλα τα παιδιά που τελειώνουν το νηπιαγωγείο. Όταν διαπιστώνονται ελλείψεις στις προϋποθέσεις για σχολική επιτυχία σε ένα παιδί, εντάσσεται σε ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα για την αναπλήρωση των ελλείψεών του και την ανάπτυξη δεξιοτήτων, για να προωθήσουν όσο είναι δυνατό  τη σχολική επιτυχία. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να έχει διάρκεια λίγων μηνών μέχρι και ολόκληρης σχολικής χρονιάς, ανάλογα με το βαθμό ελλείψεων του παιδιού.

Ακόμα και σε περίπτωση που το παιδί παρουσιάζει τόσο  έντονες ελλείψεις στις προϋποθέσεις για σχολική επιτυχία οι οποίες δεν μπορούν να αναπληρωθούν στους μήνες που μεσολαβούν στο χρονικό διάστημα μεταξύ του τέλους του νηπιαγωγείου και της έναρξης της Α΄ τάξης, θεωρείται προτιμότερο να επαναλαμβάνει τη φοίτησή του στο νηπιαγωγείο από το να παρακολουθήσει την Α’ τάξη του δημοτικού σχολείου. Με αυτό τον τρόπο έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει γνωσιακές και κοινωνικές δεξιότητες και  ικανότητες οι οποίες προϋποθέτουν την επιτυχία του στο σχολείο.  

Η Ελλάδα δυστυχώς είναι από τις λίγες χώρες που το μοναδικό κριτήριο για την εισαγωγή των παιδιών στην Α’ δημοτικού αποτελεί η χρονολογική ηλικία και όχι το αναπτυξιακό τους επίπεδο και η σχολική τους ετοιμότητα. Συνεπώς κάθε χρόνο, φοιτούν στην Α’ τάξη του δημοτικού παιδιά, που δεν πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για επιτυχή παρακολούθηση, με αποτέλεσμα να βιώνουν την σχολική αποτυχία με τις προαναφερόμενες δυσμενείς συνέπειες. Δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο η χρονολογική ηλικία, όσο οι ικανότητες του παιδιού.

            Η εκτίμηση της σχολικής ετοιμότητας ενός παιδιού γίνεται με  την εφαρμογή διεθνώς αναγνωρισμένων δοκιμασιών . Μετά από την ολοκλήρωση των δοκιμασιών οι γονείς ενημερώνονται για τα αποτελέσματα των τεστ και για τις τυχόν ελλείψεις του παιδιού και προτείνεται η ανάλογη αντιμετώπιση, που εφαρμόζεται σε  ατομικό επίπεδο πριν την ένταξη του παιδιού στο σχολείο, καλλιεργεί τις προϋποθέσεις για να είναι ένα παιδί σε θέση να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις όχι μόνο της Α’ τάξης του δημοτικού αλλά γενικότερα της σχολικής κοινότητας.

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

                        

1. Μέθοδος για Γρήγορη και Αποδοτική Μελέτη

Η μέθοδος που περιγράφεται παρακάτω αποτελεί μια συστηματική προσπάθεια προσέγγισης της μελέτης κειμένων. Βοηθά τους μαθητές να μελετήσουν εύκολα και σχετικά γρήγορα.

ΒΗΜΑ  1:      ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΕ

Ξεφύλλισε το κεφάλαιο που έχεις να μελετήσεις και διάβασε τους τίτλους και υπότιτλους. Διάβασε την εισαγωγή και κάποια περίληψη που ίσως υπάρχει στο τέλος του κεφαλαίου που έχεις να μάθεις. Ξεφύλλισε το κεφάλαιο κοιτάζοντας τις εικόνες, τους πίνακες, τα σχήματα.

ΒΗΜΑ  2:     ΔΙΕΡΩΤΗΣΟΥ

Δημιούργησε ερωτήσεις για τον τίτλο, τις επικεφαλίδες και τους υπότιτλους καθώς και για το πώς σχετίζονται μεταξύ τους. Χρησιμοποίησε λέξεις όπως: ποιος, τι, πότε, πού και γιατί, καθώς αναπτύσσεις τις ερωτήσεις σου. Η διαμόρφωση ‘καλών’ ερωτήσεων είναι πιθανώς το πιο σημαντικό μέρος της μελέτης ενός κειμένου. Αναλαμβάνοντας αυτόν τον ενεργητικό ρόλο κατά τη μελέτη, μπορείς να επικεντρώσεις πιο εύκολα την προσοχή σου και να κατανοήσεις πιο γρήγορα τα νοήματα.

ΒΗΜΑ  3:    ΔΙΑΒΑΣΕ   

Διάβασε με προσοχή το κείμενο προσπαθώντας πάντα να βρεις τις απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις. Πρόκειται και πάλι για μια ενεργητική διαδικασία αναζήτησης των απαντήσεων στις ερωτήσεις που μόλις έθεσες. Διαβάζω ένα κείμενο δεν σημαίνει μόνο κάνω ανάγνωση, αλλά σκέφτομαι συγχρόνως.

Μην διαβάζεις το κείμενο από την αρχή μέχρι το τέλος χωρίς να σταματάς ενδιάμεσα για να συνθέσεις τις πληροφορίες.

Σιγουρέψου ότι έχεις κατανοήσει το νόημα μιας παραγράφου πριν μεταβείς στην επόμενη.

Μπορείς να κρατάς κάποιες σημειώσεις με δικά σου λόγια ή να σημειώνεις πάνω στο βιβλίο σου.

ΒΗΜΑ  4:    ΑΝΑΚΑΛΕΣΕ

Χωρίς να κοιτάζεις το βιβλίο σου ή στις σημειώσεις σου προσπάθησε να φέρεις στο μυαλό σου και να απεικονίσεις τα βασικά σημεία του κειμένου. Προσπάθησε να επαναλάβεις δυνατά τις απαντήσεις των ερωτήσεων σου. Η δραστηριότητα αυτή κατά την οποία σκέφτεσαι, προφέρεις και ακούς τις δικές σου εκφράσεις σε βοηθάει να τις θυμάσαι. Χρησιμοποίησε δικά σου λόγια κατά τη διαδικασία αυτή της απομνημόνευσης. Μπορείς να κοιτάζεις το βιβλίο σου όταν αυτό είναι απαραίτητο.

ΒΗΜΑ  5:    ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕ    

Κάνε μια σύντομη ανασκόπηση – επανάληψη του κειμένου και θυμήσου τα βασικά σημεία. Κοίταξε τις ερωτήσεις που έθεσες από την αρχή και τις απαντήσεις που έδωσες έτσι ώστε να διαπιστώσεις πόσο καλά θυμόσουν και μπόρεσες να ανακαλέσεις τις πληροφορίες.

 

Η μέθοδος αυτή σε βοηθάει να παραμείνεις συγκεντρωμένος κατά τη διάρκεια της μελέτης μέσα από τον ενεργητικό ρόλο που σου δίνει.                   

     

2. Η Μέθοδος της Μνημονικής

Η μνημονική είναι ένα έξυπνο σύστημα για να απομνημονεύεις δύσκολες λέξεις και ονόματα.

Για να μάθεις τις δύσκολες λέξεις ή τα ονόματα μπορείς να σκεφτείς με τι μοιάζει η λέξη που πρέπει να θυμάσαι.

Πες δηλαδή ότι πρέπει να μάθεις το όνομα «Αδαμάντιος Κοραής». Το «Αδαμάντιος» μοιάζει με διαμάντι. Το «Κοραής» μοιάζει με κοράκι. Για να τον θυμάσαι μπορείς να τον φανταστείς σαν ένα κοράκι που κρατά στο στόμα του ένα διαμάντι. Πρόσεξε όμως μη γράψεις στο διαγώνισμα πως τον άνθρωπο τον λέγανε Κοράκη Διαμαντή, γιατί τότε την πάτησες!

                             

   

3. Η Μέθοδος της Ακροστιχίδας

Βρες μια λέξη ή φτιάξε μία από τα αρχικά ονομάτων ή ονομασιών που πρέπει να μάθεις… «Τεχνητές λέξεις» σαν κι αυτές έχουν μπει πια στη ζωή μας, όπως για παράδειγμα, ΟΗΕ (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών).

           Α - ριστοφάνης

           Σ -  οφοκλής            =      ΑΣΕ (!)

           Ε -  υριπίδης        

4. Μέθοδος της κατηγοριοποίησης

Είναι βοηθητικό σε θετικά μαθήματα (Φυσική, Χημεία) να δημιουργείς πίνακες κατηγοριοποίησης με οδηγό τις ακόλουθες οδηγίες:

•        Ποια είναι η μεγάλη ομάδα που διαχωρίζεται στο κείμενο

•        Πόσες υπό-ομάδες δημιουργούνται και ποια είναι τα ονόματά τους

•        Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της κάθε υπό-ομάδας

•        Υπάρχουν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα για κάθε υπό-ομάδα

•        Ποιες είναι οι διαφορές και ποιες οι ομοιότητες ανάμεσα στις υπό-ομάδες.  

 

Με αυτές τις τεχνικές μπορεί ο μαθητής να οργανώνει  τον τρόπο με τον οποίο διαβάζει και να αποδίδει καλύτερα, για να είναι η μελέτη μια ενεργητική  και ευχάριστη διαδικασία…

      

                                         

Η προσαρμογή του παιδιού στο νέο σχολικό περιβάλλον

Η αλλαγή του περιβάλλοντος καθώς και των καθημερινών συνηθειών ενός παιδιού προσχολικής ηλικίας, αποτελεί έντονη αναστάτωση. Οι αντιδράσεις των μικρών ποικίλουν. Κάποιες φορές είναι αρκετά ήπιες και απλώς τους ξενίζει ο νέος χώρος, παρόλα αυτά μετά την εξερεύνησή του δεν αργούν να τον οικειοποιηθούν. Στην μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων, όμως, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Μεγαλύτερες διαστάσεις, και συνεπώς εντονότερες αντιδράσεις παρουσιάζουν τα περισσότερα παιδιά της μεταβρεφικής ηλικίας. Αυτό σημαίνει, ότι ένα βρέφος για παράδειγμα 9 μηνών, έχει συνήθως ευκολότερη προσαρμογή στον παιδικό σταθμό, σε σχέση με ένα τετράχρονο παιδί που θα βρεθεί στο νηπιαγωγείο για πρώτη φορά μακριά από τους γονείς του.

Αναζητώντας τις αιτίες αυτής της συμπεριφοράς, καταλήγουμε να κάνουμε μια σύγκριση μεταξύ του οικείου οικογενειακού περιβάλλοντος και του σχολείου (παιδικός σταθμός, κέντρο προσχολικής εκπαίδευσης, κ.τ.λ.). Κάπως έτσι συγκεντρώνουμε τα διαφορετικά τους στοιχεία και συνειδητοποιούμε γιατί μια απλή για τον ενήλικα κατάσταση μεγεθύνεται τόσο, στο μυαλό ενός μικρού παιδιού.

Ας ξεκινήσουμε από την κατηγορία των παιδιών που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο πρόβλημα και αυτά δεν είναι άλλα, από τα γνωστά «μοναχοπαίδια». Έχοντας ζήσει μέχρι τη στιγμή που φτάνουν στο κατώφλι του παιδικού σταθμού, σε ένα περιβάλλον που τα αναγνωρίζει και τα αναδεικνύει ως απόλυτους πρωταγωνιστές, καλούνται ξαφνικά να γίνουν ισόνομα μέλη ενός συνόλου. Κάπως έτσι ξεκινάει η γκρίνια, ο εκνευρισμός και το κλάμα. Πρέπει να μάθουν να συνεργάζονται με τα άλλα παιδιά, να μοιράζονται τον χώρο και τα αντικείμενα, κυρίως όμως την αγάπη, το ενδιαφέρον και την προσοχή της δασκάλας. Και βέβαια όλα τα παραπάνω έρχονται σε μεγάλη αντίθεση με την οικογένεια, όπου γονείς, συγγενείς και γνωστοί ανταγωνίζονται για το ποιος θα ασχοληθεί περισσότερο μαζί τους και ποιος θα ικανοποιήσει πρώτος την κάθε τους επιθυμία.

Αμέσως όμως τίθεται το εξής ερώτημα: Τι συμβαίνει με τα υπόλοιπα παιδιά; Γιατί κι εκείνα αντιδρούν άσχημα στην νέα πραγματικότητα της σχολικής τους ζωής; Η απάντηση δεν είναι δύσκολη αν αναλογιστούμε την ευαίσθητη ψυχολογία του παιδιού αυτής της ηλικίας. Από την πρώτη κιόλας ημέρα της ζωής του, το μικρό παιδί καταγράφοντας τις εικόνες που διαδραματίζονται γύρω του, αποκτά υποσυνείδητα ισχυρούς δεσμούς με τα άτομα που αντιλαμβάνεται ότι το φροντίζουν και το περιβάλλουν με αγάπη. Έτσι κοντά τους έχει την αίσθηση της απόλυτης ασφάλειας. Συνεπώς, όταν βρίσκεται μεταξύ άγνωστων προσώπων και είναι υποχρεωμένο να μείνει μαζί τους για κάποιες ώρες νιώθει ανασφάλεια και πανικοβάλλεται. Οι καταστάσεις φαντάζουν τρομακτικές στο μυαλό του. Επιπλέον, και σε πιο σπανιότερες περιπτώσεις, ανάλογα με τα βιώματα του και τις εικόνες που μπορεί να έχει αντιληφθεί (π.χ. από την τηλεόραση), είναι ικανό να πλάσει φανταστικές ιστορίες και να κάνει εικασίες που θα το τρομοκρατήσουν. Ενδεικτικά θα αναφέρω την ακραία περίπτωση παιδιού, το οποίο σχημάτισε την εντύπωση ότι η μητέρα του θέλησε να το εγκαταλείψει και για κάποιο διάστημα δε δεχόταν να την αποχωριστεί ούτε την νύχτα!

Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της άρνησης του παιδιού να αποχωριστεί το γνώριμο περιβάλλον και να μείνει στο σχολείο είναι σε συνεργασία γονείς και βρεφονηπιοκόμοι ή νηπιαγωγοί, να πείσουν το παιδί για τα πλεονεκτήματα που θα αποκτήσει. Το σημαντικότερο όμως είναι να έχει προηγηθεί της πρώτης επίσκεψης στον παιδικό σταθμό, εκτενής και επαναλαμβανόμενη συζήτηση των γονέων με το παιδί, ώστε εκείνο να κατανοήσει ότι πρόκειται για μία ακόμα κίνηση των γονέων που βασικό κίνητρο έχει την αμέριστη αγάπη τους για εκείνο.

Συνοψίζοντας, συμπεραίνουμε ότι η σωστή προετοιμασία από τους γονείς και η άρτια συνεργασία τους με τους εκπαιδευτικούς, θα οδηγήσουν το παιδί στην ομαλότερη προσαρμογή στο σχολείο του. Σαφώς αυτό δε σημαίνει πάντα ότι θα αποφύγουμε εντελώς τα κλάματα, κυρίως γιατί πολλές φορές τα παιδιά χρησιμοποιούν το κλάμα, ως μέσο πίεσης ώστε να καταφέρουν αυτό που επιδιώκουν. Έτσι, πιθανότατα θα κάνουν την σκέψη, ότι αν κλάψω, η μαμά θα υποχωρήσει και θα φύγουμε να πάμε βόλτα. Επειδή όμως, δεν πρέπει να υποστηρίζουμε τις «πονηρές» πλευρές της σκέψης τους, οι μητέρες πρέπει τις πρώτες φορές να δείξουν ιδιαίτερη πυγμή και να αποχωρήσουν ακούγοντας πίσω τους το αγγελούδι τους να κλαίει. Χωρίς την μαμά, θα βρει πολλές ασχολίες που θα το βοηθήσουν να ξεχαστεί και να ξεκινήσει το μεγάλο του ταξίδι στη γνώση…

ΔΕΠ-Υ (ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ - ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ)

Πως είναι άραγε το να έχω ΔΕΠ-Υ;

 «Είναι σαν να έχω υπέρ-φορτιστεί. Έχω μια καλή ιδέα, πάνω στην οποία πρέπει να δουλέψω αμέσως, αλλά να που μου έρχεται και άλλη μια ιδέα πριν ολοκληρώσω την πρώτη. Και ασχολούμαι με αυτήν, αλλά έρχεται και μια τρίτη ιδέα και πρέπει να αρχίσω και με αυτήν και σύντομα οι υπόλοιποι λένε πως είμαι αποδιοργανωμένος, παρορμητικός και κάμποσα άλλα πράγματα, όχι και τόσο ευγενικά. Άλλοτε χτυπώ τα δάχτυλά μου, τα πόδια μου, μουρμουρίζω ένα τραγούδι, σφυρίζω, κοιτάω εδώ κι εκεί, ξύνομαι, τεντώνομαι, μουντζουρώνω τα χαρτιά μου και οι άνθρωποι νομίζουν πως δεν προσέχω ή πως δεν δείχνω ενδιαφέρον. Όταν γράφω γρήγορα ο γραφικός μου χαρακτήρας είναι άσχημος, σχεδόν δυσανάγνωστος  κάτι που με απογοητεύει πολύ και ας μην το δείχνω. Μπορώ να επικεντρώσω την προσοχή μου περισσότερο όταν βγαίνω μια βόλτα ή ακούω μουσική.  Συχνά αλλάζω συνεχώς κανάλια στην τηλεόραση , αλλάζω και ραδιοφωνικούς σταθμούς. Οι γονείς μου και οι φίλοι μου τρελαίνονται ‘Μα δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε επιτέλους  ΕΝΑ κανάλι; Τέλος σε επισκέψεις στα μουσεία ή σε διάφορες εκθέσεις  πρέπει να βιαστώ, να τρέξω. Βλέπω λίγο από δω, λίγο από κει, Α! τι ωραίο που είναι εκείνο! Και τι ωραίο που είναι το άλλο . Το ξέρω ότι είναι πολύ δύσκολο και κουραστικό, να έχετε ένα παιδί σαν εμένα. Σας ζαλίζω όλη την ώρα και συχνά ντρέπεστε για μένα..»

 Αυτή είναι μαρτυρία παιδιού με ΔΕΠ-Υ....

            Όλο και περισσότερα παιδιά στη σημερινή εποχή εμφανίζουν δυσκολία στο να συγκεντρωθούν σε μία συγκεκριμένη δραστηριότητα και να ολοκληρώσουν μια εργασία με επιτυχία χωρίς να διασπαστεί η προσοχή τους από εξωτερικά ερεθίσματα. Επίσης, είναι συχνό το φαινόμενο της έντονης κινητικής διάθεσης, πολλές φορές με στοιχεία επιθετικότητας και νευρικής συμπεριφοράς.        

            Σαφώς, η έντονη ενεργητικότητα, η αυξημένη κινητική δραστηριότητα και η δυσκολία στην ικανότητα συγκέντρωσης και συνεργατικότητας είναι χαρακτηρτιστικά της φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών.

Στην προσπάθειά τους να εξερευνήσουν το περιβάλλον και να ανταποκριθούν στα ερεθίσματα που δέχονται, τα παιδιά μεταπηδούν απο την μια δραστηριότητα στην άλλη, είναι ζωηρά και συμπεριφέρονται με παρορμητικότητα και ανυπομονησία.

Ορισμένα παιδιά όμως παρουσιάζουν τα στοιχεία αυτά σε υπερβολικό βαθμό.

Ποια είναι η αιτία της ΔΕΠΥ;

Όπως συμβαίνει με αρκετά νοσήματα, η ακριβής αιτιολογία της ΔΕΠΥ δεν είναι γνωστή. Καθώς όλο και περισσότερο οι επιστήμονες βρίσκουν αποδείξεις ότι προέρχεται από βιολογικές αιτίες, μέχρι σήμερα ξέρουμε ότι η ΔΕΠΥ είναι ως ένα βαθμό κληρονομική. Το 76% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν συνήθως ένα συγγενή με αυτή τη διαταραχή.

Επιπλέον η πρόωρη γέννηση, το κάπνισμα, η χρήση αλκοόλ και το υπερβολικό στρες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ο εγκεφαλικός τραυματισμός ή η έκθεση σε τοξικές ουσίες μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της ΔΕΠΥ.

Είναι μύθος ότι η ελλιπής γονική φροντίδα προκαλεί τη ΔΕΠΥ, όμως πληθώρα οικογενειακών χαρακτηριστικών (πχ ασταθής δομή και δυσλειτουργία στην οικογένεια ή έλλειψη γονικού ελέγχου) μπορεί να συμβάλλουν στην επιδείνωση της ΔΕΠΥ.

Ποια κύρια συμπτώματα χαρακτηρίζουν τη ΔΕΠΥ;

ΔΕΠΥ – τύπος Απροσεξίας

• δεν μπορεί να συγκεντρωθεί,
• αποσπάται εύκολα από άσχετα, εξωτερικά ερεθίσματα
• δεν φαίνεται να ακούει,
• δε δίνει σημασία στις λεπτομέρειες,
• κάνει λάθη απροσεξίας,
• δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες,
• αποφεύγει εργασίες που απαιτούν συστηματική πνευματική προσπάθεια, που απαιτούν   παρατεταμένη συγκέντρωση
• ξεχνά τις σχολικές εργασίες
• χάνει πράγματα του (βιβλία, φυλλάδια, παιχνίδια ) και
• γενικά είναι ανοργάνωτος/η
→ Ο τύπος αυτός είναι συχνός σε παιδιά σχολικής ηλικίας που μπορεί να μη γίνουν αντιληπτά επειδή δεν έχουν διασπαστική συμπεριφορά.

ΔΕΠΥ – τύπος Παρορμητικότητας/Υπερκινητικότητας

• δυσκολεύεται να παραμείνει καθισμένος/η,
• κουνάει χέρια, πόδια, ή στριφογυρίζει στη καρέκλα,
• κοιτά συνέχεια γύρω του και πειράζει τους άλλους,
• σηκώνεται όταν δεν επιτρέπεται,
• τρέχει και σκαρφαλώνει υπερβολικά.
• δεν σκέφτεται πριν αντιδράσει,
• απαντάει πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση,
• μιλάει συνεχώς,
• δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του,
• στα παιχνίδια δεν ακολουθεί κανόνες,
• διακόπτει ή ενοχλεί τους άλλους,

→ Ο τύπος αυτός είναι πιο συχνός σε παιδιά μικρότερης ηλικίας που παρουσιάζουν έντονα υπερκινητική και παρορμητική συμπεριφορά. Στα παιδιά αυτά, το πρόβλημα της συγκέντρωσης της προσοχής δεν είναι ιδιαιτέρως εμφανές, γιατί δεν έχουν ξεκινήσει σχολείο.

ΔΕΠΥ – Συνδυασμένος τύπος:  Είναι επίσης συνηθισμένος τύπος ΔΕΠΥ στα παιδιά και στους εφήβους όπου παρουσιάζεται συνδυασμός κάποιων από τα παραπάνω συμπτώματα απροσεξίας, υπερκινητικότητας και παρορμητικής συμπεριφοράς.

Ποια άλλα προβλήματα μπορεί να συνυπάρχουν με τη ΔΕΠΥ;

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ, ιδίως αν δεν έχει διαγνωσθεί και αντιμετωπισθεί, έχουν αρκετές δυσκολίες που εκδηλώνονται στο σχολικό, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον και συχνά οδηγούν σε

·         χαμηλές επιδόσεις στα μαθήματα και  αποτυχία στο σχολείο

·         αυξημένο στρες και χαμηλή αυτοεκτίμηση

·         επιθετική και διασπαστική συμπεριφορά ή προβλήματα διαγωγής

·         απόρριψη από τους άλλους – δυσκολία στις σχέσεις με τους συμμαθητές και φίλους

Πως μπορεί να διαπιστωθεί αν ένα παιδί έχει ΔΕΠΥ;

Η διάγνωση θα πρέπει να γίνεται μόνο από εξειδικευμένη παιδοψυχιατρική διεπιστημονική ομάδα σε συνεργασία με την οικογένεια και τους εκπαιδευτικούς για να εκτιμηθούν όλες οι παράμετροι  της συμπεριφοράς του παιδιού.

Μέθοδοι και στρατηγικές παρέμβασης

Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του θέματος είναι η ολιστική και διεπιστημονική προσέγγισή του. Ειδικότητες όπως ο ειδικός εκπαιδευτικός, ο ψυχολόγος, ο εργοθεραπευτής ο παιδοψυχίατρος αξιοποιούνται και συνεργάζονται αναζητώντας τις καλύτερες λύσεις. Η αξιολόγηση κάθε εκπαιδευτικής παρέμβασης δεν γίνεται βιαστικά. Για την αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ χρειάζεται να εφαρμόζεται ένα πλήρες πρόγραμμα - εξατομικευμένο και μοναδικό για την κάθε περίπτωση- που να στοχεύει στην πολύπλευρη διαχείριση των δυσκολιών του παιδιού και του περιβάλλοντός του. Ένα τέτοιο πρόγραμμα αντιμετώπισης μπορεί να περιλαμβάνει συνδυασμό θεραπευτικών προσεγγίσεων, για παράδειγμα συνεδρίες ψυχοεκπαίδευσης  παιδιών, παρεμβάσεις αποκατάστασης των δυσκολιών στο σχολείο, οικογενειακή συμβουλευτική και φαρμακευτική αντιμετώπιση.
→ Για να έλθει η επιθυμητή αλλαγή χρειάζεται να μεσολαβήσει αρκετός χρόνος μετά την παρέμβαση, καθώς και η επανάληψή της, έως ώσπου να εμφανιστεί η θετική διαφοροποίηση.