ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ

            Κάθε χρόνο το  Σεπτέμβριο μια νέα σχολική χρονιά ξεκινάει και τα παιδιά του νηπιαγωγείου γίνονται μαθητές της Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου. Η ένταξη του παιδιού στη σχολική κοινότητα πέρα από τα συναισθήματα χαράς , πυροδοτεί όμως και άγχος και αγωνία ιδιαίτερα στους γονείς. Αναρωτιούνται αν το παιδί τους έχει τα στοιχεία και τις προϋποθέσεις που το καθιστούν έτοιμο να δεχτεί τις γνωστικές και κοινωνικές απαιτήσεις του καινούργιου του περιβάλλοντος αφού πρέπει να μάθει να γράφει, να διαβάζει, να μετράει και να αποκτά σχολικές γνώσεις σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και να προσαρμοστεί σε ένα καινούργιο περιβάλλον με καινούργιους κανόνες και άγνωστα άτομα.

Όντως, η μετάβαση στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου αποτελεί μείζονα αλλαγή στη ζωή του παιδιού και βασική προϋπόθεση για τη σχολική του επιτυχία αποτελεί η «σχολική ετοιμότητα» του παιδιού.

Ο όρος «σχολική ετοιμότητα» αναφέρεται σε δεξιότητες του παιδιού οι οποίες το καθιστούν δυνατό να επωφεληθεί από την προσφορά μάθησης του σχολείου και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του, σε μαθησιακό και κοινωνικό επίπεδο.  

Είναι δηλαδή οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρεί  ένα παιδί για να βιώσει σχολική επιτυχία και συμπεριλαμβάνει έννοιες/δεξιότητες όπως:

Νοητική ετοιμότητα

• Νοητικό δυναμικό

−  Το νοητικό δυναμικό (Δείκτης Νοημοσύνης Δ.Ν. / I.Q.) του παιδιού πρέπει να βρίσκεται σε φυσιολογικά για την ηλικία του επίπεδα.

• Οπτική και ακουστική μνήμη

−  Να είναι σε θέση να απομνημονεύει οπτικά  (π.χ. γράμματα) καθώς και ακουστικά ερεθίσματα (π.χ. λέξεις, προτάσεις).

• Λογική, σύνθετη και επαγωγική σκέψη

−  Να μπορεί να συμπληρώνει προτάσεις όπως «Η ντομάτα είναι κόκκινη, η μπανάνα είναι….»

−  Ακόμη να έχει επαρκείς δεξιότητες ταξινόμησης, αντιστοίχησης και σύγκρισης αντικειμένων και σχημάτων.

• Μνήμη

−  Να έχει αναπτύξει σε ικανοποιητικό βαθμό τόσο τη βραχύχρονη μνήμη (σύστημα μνήμης  όπου οι πληροφορίες διοχετεύονται αμέσως μετά από τη λήψη τους στα αισθητήρια όργανα) όσο και τη μακροπρόθεσμη μνήμη.

−  Να είναι σε θέση να ξεκινήσει και να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα ανάλογα με την ηλικία του χωρίς να διασπάται η προσοχή του σε τέτοιο βαθμό που να εμποδίζει την ολοκλήρωσή της.

•  Γνώσεις

−  Να έχει γνώσεις που συμβαδίζουν με την ηλικία του, όπως π.χ. να αναγνωρίζει χρώματα και σχήματα και  να ονομάζει και να ταξινομεί σε κατηγορίες διάφορα αντικείμενα όπως ζώα, ρούχα, φυτά, φαγητά κτλ.

•  Ικανότητα σειροθέτησης

−  Να κατανοεί τη λογική αλληλουχία των γεγονότων (π.χ. Πρώτα…μετά…στο τέλος) και να είναι σε θέση να σειροθετεί ένα γεγονός με τη σωστή χρονολογική σειρά.

 

Προφορική ετοιμότητα

•  Ακουστική αντίληψη

−  Να αναγνωρίζει και να μιμείται ήχους.

•  Μοίρασμα βιωμάτων

−  Να μοιράζεται τα βιώματά του και να μιλάει στην ομάδα των παιδιών για καθημερινές του δραστηριότητες και συμβάντα.

•  Ολοκληρωμένος λόγος

−  Να χρησιμοποιεί ολοκληρωμένες προτάσεις με περίπου 6 λέξεις στην κάθε πρόταση.

•  Αναπτυγμένο λεξιλόγιο

−  Να έχει αποκτήσει ένα ικανοποιητικό λεξιλόγιο συμπεριλαμβάνοντας ουσιαστικά, ρήματα και επίθετα και να χρησιμοποιεί τον αόριστο, τον παρατατικό και δευτερεύουσες προτάσεις.

•  Αφήγηση

−  Να μπορεί να περιγράψει μια ιστορία με αρχή- μέση – τέλος.

Προσανατολισμός

•  Προσανατολισμός στο χώρο και το χρόνο

−  Να κατανοεί και να χρησιμοποιεί έννοιες όπως πάνω, κάτω, μπροστά, πίσω καθώς και πριν, μετά, σήμερα, χτες, αύριο και να γνωρίζει τις ημέρες της εβδομάδας.

•  Σωματογνωσία

−  Να αναγνωρίζει δηλαδή και να ονομάζει τα μέρη του σώματός του.

Αναγνωστική ετοιμότητα

•  Αναγνώριση γραμμάτων

−  Να αναγνωρίζει τα γράμματα της αλφαβήτου και να βρίσκει λέξεις που ξεκινούν από το συγκεκριμένο φθόγγο π.χ. α- αγελάδα  β- βάζο.

•  Φωνηματική ενημερότητα

−  Να μπορεί  να σχηματίσει συλλαβές (π.χ. «π» και «α» μας κάνει «πα»).

−  Να μπορεί να κάνει τους  ήχους λέξεις (π.χ. «φ» και «ως» μας κάνει «φως»).

Γλώσσα, Προανάγνωση, Προγραφή

−  Ακούει προσεχτικά και συζητά για τις εμπειρίες του σε μικρές και μεγάλες ομάδες

−  Χρησιμοποιεί αυξανόμενο λεξιλόγιο με μεγαλύτερη ευχέρεια για να εκφράσει τις σκέψεις του και να μεταφέρει το νόημα στον ακροατή

−  Ακούει και αντιδράει σε ιστορίες, τραγούδια και ποιήματα

−  Φτιάχνει ιστορίες και συμμετέχει σε αλλαγή ρόλων με σιγουριά

−  Απολαμβάνει τα βιβλία και τα χειρίζεται με προσοχή, κατανοώντας πώς είναι δομημένα

−  Κατανοεί ότι οι λέξεις και οι εικόνες έχουν νόημα και ότι στα ελληνικά διαβάζουμε από αριστερά προς δεξιά και από πάνω προς τα κάτω

−  Αρχίζει να συνδέει ήχους με συλλαβές, λέξεις και γράμματα

−  Αναγνωρίζει γράμματα της αλφαβήτας σαν μορφές και σαν ήχους

−  Χρησιμοποιεί γραφή, εικόνες, σύμβολα, οικείες λέξεις και γράμματα για να μεταφέρει το νόημα

−  Μπορεί να γράψει το όνομά του σωστά με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα

Προμαθηματικές Έννοιες

−  Χρησιμοποιεί μαθηματική γλώσσα, όπως κύκλο, μπροστά από, μεγαλύτερο από και πιο πολύ, για να περιγράψει σχήμα, θέση, μέγεθος και ποσότητα

−  Μπορεί να αναγνωρίσει και να αναπαράγει ακολουθίες

−  Χρησιμοποιεί μια εξελισσόμενη μαθηματική ικανότητα για να λύσει πρακτικά προβλήματα

−  Είναι εξοικειωμένο με παιχνίδια αριθμητικής και δραστηριότητες

−  Μπορεί να συγκρίνει, να κατηγοριοποιήσει, να ταιριάξει και να μετρήσει χρησιμοποιώντας καθημερινά αντικείμενα

−  Μπορεί να αναγνωρίσει και να χρησιμοποιήσει αριθμούς μέχρι το 10

−  Μέσα από πρακτικές δραστηριότητες, κατανοεί και καταγράφει αριθμούς

−  Δείχνει να αντιλαμβάνεται τις αριθμητικές πράξεις, όπως πρόσθεση και αφαίρεση

Γενικές Γνώσεις και Κατανόηση

−  Μπορεί να μιλήσει για το που μένει, το περιβάλλον, την οικογένεια και για γεγονότα της ζωής του του παρελθόντος και του παρόντος

−  Μπορεί να εξερευνήσει και να αναγνωρίσει στοιχεία οργανισμών, αντικειμένων και γεγονότων του φυσικού και τεχνητού περιβάλλοντος και να παρατηρήσει ομοιότητες, διαφορές και αλλαγές

−  Συζητάει για πράγματα που παρατηρεί, κάνει ερωτήσεις για να λάβει πληροφορίες για το πώς και γιατί δουλεύουν κάποια πράγματα

−  Μπορεί να εξερευνήσει και να επιλέξει υλικά και εργαλεία και να χρησιμοποιήσει δεξιότητες όπως χαρτοκοπτική, κατασκευές κ.α. για διάφορους λόγους

−  Μπορεί να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία, όπου χρειάζεται, για να υποστηρίξει τη μάθηση

Σωματική ετοιμότητα

•  Αδρή κινητικότητα

−  Να έχει αναπτύξει την αδρή κινητικότητά του έτσι ώστε να μπορεί π.χ. να πιάσει μια μπάλα, να κατεβαίνει τις σκάλες μόνο του, να τρέχει, να περπατάει μπρος - πίσω κ.τ.λ.

•  Λεπτή κινητικότητα

−  Να έχει ένα ικανοποιητικό επίπεδο στην λεπτή του κινητικότητα και να μπορεί π.χ.

§          να κόβει με ευχέρεια με το ψαλίδι , π.χ. να κόβει πάνω σε μια γραμμή στο χαρτί

§          να αντιγράφει γράμματα

§          να ζωγραφίζει σε πλαίσιο

§          να ζωγραφίζει π.χ. έναν άνθρωπο και ένα σπίτι

§          να είναι σε θέση να σχεδιάζει τα βασικά σχήματα

•  Συντονισμός ματιού-χεριού

−  Να είναι σε θέση να συντονίσει τις κινήσεις χεριών, δακτύλων και ματιών για την εκάστοτε δραστηριότητα  ανάλογα με  την ηλικία του.

•  Πλευρίωση

−  Να παρουσιάζει παγίωση πλευρίωσης, δηλ. να χρησιμοποιεί είτε το δεξί είτε το αριστερό χέρι όταν γράφει.

Τρόπος εργασίας

−  Να έχει έναν ικανοποιητικό βαθμό συγκέντρωσης προσοχής για  τη δραστηριότητα που του ανατίθεται και να την ολοκληρώνει σε λογικό χρονικό διάστημα. Να μπορεί να συγκεντρώνει την προσοχή του και να αποσπάται. Να υπακούει στις οδηγίες της δασκάλας και να ακολουθεί τα σωστά βήματα για να ολοκληρώσει μία δραστηριότητα.

−  Να οργανώνει την εργασία του σε ικανοποιητικό βαθμό, να μπορεί να μαζέψει τα πράγματα του, την τσάντα του. Να αναζητάει λύσεις και βοήθεια εκεί που δυσκολεύεται («Τι πρέπει να κάνω;» «Πώς μπορώ να το κάνω;» «Τι βοήθεια χρειάζομαι;»)

Κοινωνική- Συναισθηματική ετοιμότητα

−  Να έχει έναν ικανοποιητικό βαθμό αυτοελέγχου και γνωρίζει ποια συμπεριφορά είναι αποδεκτή και ποια όχι μέσα σε μία ομάδα  και κατά συνέπεια μέσα στην τάξη.

−  Να έχει την ικανότητα να ακολουθεί οδηγίες που δίδονται σε μια ομάδα.

−  Να εκφράζει τη γνώμη του και τις ανάγκες του.

−  Να έχει θετική εικόνα για τον εαυτό του.

−  Να έχει θετική στάση απέναντι στους συνομηλίκους τους.

−  Να έχει την ικανότητα σύναψης και διατήρησης διαπροσωπικών σχέσεων.

−  Να έχει κίνητρο για μάθηση.

−  Να έχει την ικανότητα συνεργασίας τόσο με τους συμμαθητές του όσο και με τον εκπαιδευτικό σε ομαδικές δραστηριότητες που του ανατίθενται σε επίπεδο σχολικής τάξης.

−  Να δείχνει την αποδοχή κανόνων της τάξης του καθώς και της ομάδας του.

−  Να έχει κατάλληλη διεκδικητικότητα ανάλογα με τις παραστάσεις και με την ηλικία του.

Στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες γίνεται έλεγχος ρουτίνας της σχολικής ετοιμότητας για όλα τα παιδιά που τελειώνουν το νηπιαγωγείο. Όταν διαπιστώνονται ελλείψεις στις προϋποθέσεις για σχολική επιτυχία σε ένα παιδί, εντάσσεται σε ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα για την αναπλήρωση των ελλείψεών του και την ανάπτυξη δεξιοτήτων, για να προωθήσουν όσο είναι δυνατό  τη σχολική επιτυχία. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να έχει διάρκεια λίγων μηνών μέχρι και ολόκληρης σχολικής χρονιάς, ανάλογα με το βαθμό ελλείψεων του παιδιού.

Ακόμα και σε περίπτωση που το παιδί παρουσιάζει τόσο  έντονες ελλείψεις στις προϋποθέσεις για σχολική επιτυχία οι οποίες δεν μπορούν να αναπληρωθούν στους μήνες που μεσολαβούν στο χρονικό διάστημα μεταξύ του τέλους του νηπιαγωγείου και της έναρξης της Α΄ τάξης, θεωρείται προτιμότερο να επαναλαμβάνει τη φοίτησή του στο νηπιαγωγείο από το να παρακολουθήσει την Α’ τάξη του δημοτικού σχολείου. Με αυτό τον τρόπο έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει γνωσιακές και κοινωνικές δεξιότητες και  ικανότητες οι οποίες προϋποθέτουν την επιτυχία του στο σχολείο.  

Η Ελλάδα δυστυχώς είναι από τις λίγες χώρες που το μοναδικό κριτήριο για την εισαγωγή των παιδιών στην Α’ δημοτικού αποτελεί η χρονολογική ηλικία και όχι το αναπτυξιακό τους επίπεδο και η σχολική τους ετοιμότητα. Συνεπώς κάθε χρόνο, φοιτούν στην Α’ τάξη του δημοτικού παιδιά, που δεν πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για επιτυχή παρακολούθηση, με αποτέλεσμα να βιώνουν την σχολική αποτυχία με τις προαναφερόμενες δυσμενείς συνέπειες. Δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο η χρονολογική ηλικία, όσο οι ικανότητες του παιδιού.

            Η εκτίμηση της σχολικής ετοιμότητας ενός παιδιού γίνεται με  την εφαρμογή διεθνώς αναγνωρισμένων δοκιμασιών . Μετά από την ολοκλήρωση των δοκιμασιών οι γονείς ενημερώνονται για τα αποτελέσματα των τεστ και για τις τυχόν ελλείψεις του παιδιού και προτείνεται η ανάλογη αντιμετώπιση, που εφαρμόζεται σε  ατομικό επίπεδο πριν την ένταξη του παιδιού στο σχολείο, καλλιεργεί τις προϋποθέσεις για να είναι ένα παιδί σε θέση να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις όχι μόνο της Α’ τάξης του δημοτικού αλλά γενικότερα της σχολικής κοινότητας.